25/8/1898: Το αίμα στο Ηράκλειο οδήγησε στην απελευθέρωση της Κρήτης

Αν βρεθείτε στο Ηράκλειο σίγουρα θα παρατηρήσετε ότι ένας κεντρικός δρόμος ονομάζεται «25^ης Αυγούστου». Θέλετε την εξήγηση.

Είναι η ημερομηνία, το μακρινό 1898 που η κρητική πρωτεύουσα «πνίγηκε στο αίμα» κατόπιν των σφαγών που έκαναν οι Τούρκοι καθώς έβλεπαν το νησί να «χάνεται». Να οδεύει προς την αυτονομία του και ακολούθως στην Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα.

Το αίμα που πότισε τα χώματα στο Ηράκλειο μπορεί να βύθισε στο πένθος την Κρήτη και τον Ελληνισμό αλλά αποτέλεσε την αιτία που η μεγαλόνησος οδηγήθηκε σε απελευθέρωση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Αν πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, θα επιστρέψουμε στο Μαύρο ’97 και την ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας από τους Οθωμανούς που κόντεψαν να φτάσουν ως την Αθήνα.

Οι Κρητικοί δε μπορούσαν πλέον να διεκδικήσουν τίποτα περισσότερο από την αυτονομία που τους προσέφεραν οι Μεγάλες Δυνάμεις.

Σχεδόν 8 μήνες πριν από τα θλιβερά γεγονότα της 25^ης Αυγούστου, η Συνέλευση των Κρητών είχε ενημερώσει και προειδοποιήσει τους ναυάρχους για το κλίμα που διαμόρφωναν στο Ηράκλειο οι επίσημες τουρκικές αρχές.

Μάλιστα είχαν καταγγείλει ότι στη δράση του μουσουλμανικού όχλου προσέφεραν παρασκηνιακή συμπαράσταση οι Άγγλοι που είχαν στρατιωτική διοίκηση στην περιοχή. Όχι μόνο δεν το έλαβαν υπόψη αλλά το απέρριψαν ως προσβλητικό για την τιμή του Άγγλου Συνταγματάρχη Τσέρμσαϊδ!

Ο πρόεδρος της Συνέλευσης, Ιωάννης Σφακιανάκης από τον Ιανουάριο του 1898 είχε περιγράψει τις βίαιες εκδηλώσεις σε βάρος των Χριστιανών του Ηρακλείου όπου συμμετείχαν ο μουσουλμανικός όχλος και τακτικοί στρατιώτες της τουρκικής διοίκησης υπό την ανοχή των αγγλικών δυνάμεων που (υποτίθεται ότι) επιτηρούσαν την ειρήνη στην περιοχή.

Παρά τις εκκλήσεις του Σφακιανάκη ουδείς ασχολήθηκε. Παρότι προσκομίστηκαν στοιχεία με εκθέσεις των υποπρόξενων των ευρωπαϊκών δυνάμεων στο Ηράκλειο.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να απλωθεί ένα πέπλο βίας και τρόμου στην πόλη. Οι Χριστιανοί άρχισαν να την εγκαταλείπουν και ταυτόχρονα συσσωρεύτηκαν τουρκοκρητικοί- μουσουλμάνοι.

Τον Ιούλιο του 1898 η Συνέλευση των Κρητών εξέλεξε το «Εκτελεστικόν της Κρήτης» που θα αναλάμβανε τη διακυβέρνηση του νησιού για όσο διάστημα χρειαζόταν μέχρι την άφιξη του ύπατου αρμοστή, Πρίγκιπα Γεωργίου (δευτερότοκος γιος του Βασιλιά των Ελλήνων, Γεωργίου Α’).

Το «Εκτελεστικόν» το αποτελούσαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Ιωάννης Ζαχαράκης, ο Ιωάννης Σφακιανάκης, ο Εμμανουήλ Μυλωνογιαννάκης, ο Νικόλαος Γιαμαλάκης και ο Αντώνιος Χατζηδάκης.

Λόγω των διωγμών που προαναφέραμε, τον Αύγουστο του 1898 στο Ηράκλειο βρίσκονταν μόλις 1200 Χριστιανοί και 40 χιλιάδες τουρκοκρητικοί! Στην πλειοψηφία τους, μάλιστα, φανατισμένοι και οργισμένοι σε βάρος των κατοίκων του Ηρακλείου. Και βέβαια πρωταγωνίστησαν στη σφαγή που ακολούθησε

Στις 25/8/1898, λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, η αγγλική περίπολος προσπάθησε να εγκαταστήσει τους Χριστιανούς υπαλλήλους του φορολογικού γραφείου στο λιμάνι. Ήταν ουσιαστική και συμβολική κίνηση.

Πρώτον, ουσιαστικά η διοίκηση πήγαινε στους Άγγλους.

Δεύτερον, τα έσοδα θα περιέρχονταν στον έλεγχο των Μεγάλων Δυνάμεων και στο Εκτελεστικόν της Κρήτης.

Τρίτον, θα άρχισε η εφαρμογή του προσωρινού πολιτεύματος αυτονομίας και θα εξασφαλίζονταν έσοδα για τη λειτουργία αυτού.

Ουσιαστικά οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν υποσχεθεί την εγκαθίδρυση προσωρινού πολιτεύματος αυτονομίας – το οποίο αναγκαστικά δέχτηκαν οι Κρητικοί καθώς ήταν ξεκάθαρο ότι σ’ εκείνη τη φάση δεν υπήρχε προοπτική ένωσης με την Ελλάδα– από τα τέλη του καλοκαιριού του 1897 και την ήττα.

Πάντως ακόμα και το αυτόνομο πολίτευμα θα ήταν υπό την «υψηλή επικυριαρχία» του Σουλτάνου καθώς αυτό αποδέχτηκαν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Όμως η εφαρμογή της αυτονομίας διαρκώς έπαιρνε αναβολή με αποτέλεσμα να ενισχύεται η πίστη ότι δε θα συνέβαινε ποτέ.

Μια μέρα νωρίτερα (24/8/1898) είχε γίνει η παράδοση των φορολογικών γραφείων σε Ρέθυμνο και Χανιά χωρίς κανένα πρόβλημα.

Όμως στο Ηράκλειο η κατάσταση ήταν διαφορετική. Οι «βασιβουζούκοι», δηλαδή ο τουρκικός όχλος, άρχισαν να συγκεντρώνονται στο λιμάνι και στις γύρω περιοχές. Ήθελαν να εμποδίσουν την εγκατάσταση της νέας φορολογικής αρχής.

Ο Τούρκος φύλακας αρνήθηκε να παραδώσει τα κλειδιά, η φρουρά δέχθηκε πυροβολισμούς κι ακολούθησε κόλαση. Και σφαγή.

Εκατοντάδες ένοπλοι βασιβουζούκοι δεν είχαν πρόβλημα απέναντι σε 60 Άγγλους στρατιώτες. Κυνήγησαν χωρίς έλεος κάθε Χριστιανό. Σκότωσαν 18 Σκωτσέζους της φρουράς, εισέβαλλαν στο αγγλικό προξενείο ενώ στους δρόμους του Ηρακλείου έσφαζαν αδιακρίτως. Οι αρχικές αναφορές των εφημερίδων έκαναν λόγο για χίλιους νεκρούς

Τα δραματικά γεγονότα επέβαλαν την εκδίωξη των Τούρκων από την Κρήτη. Οι Μεγάλες Δυνάμεις έλαβαν την απόφαση κατόπιν των τραγικών γεγονότων (αλλά κυρίως επειδή σφαγιάστηκαν 18 Άγγλοι πολίτες, ο πρόξενος Καλοκαιρινός και μέλη της φρουράς.

Κατόπιν τελεσίγραφου των Μεγάλων Δυνάμεων η Τουρκική διοίκηση αναγκάστηκε να συνεργαστεί, να υποδείξει και να παραδώσει τους πρωταίτιους των σφαγών, οι οποίοι πέρασαν από δικαστήριο και απαγχονίστηκαν.

Ο τουρκικός στρατός αποχώρησε οριστικά από το νησί στις 4 Νοεμβρίου 1898 και στις 9 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου εγκαθιδρύθηκε το πολίτευμα της αυτονομίας, όταν έφτασε στα Χανιά ως ύπατος αρμοστής ο δευτερότοκος γιος του μονάρχη των Ελλήνων, Πρίγκιπας Γεώργιος.

Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1913, κι αφού προηγήθηκαν και άλλοι αγώνες των Κρητών, η Κρήτη θα ενωνόταν με την Ελλάδα.