Σχέδιο Άτσεσον: Η Κύπρος στην Ελλάδα, το Καστελόριζο στην Τουρκία

Το θέμα της Κύπρου ταλαιπωρεί ακόμα και την μαρτυρική Μεγαλόνησο όσο φυσικά και την Ελλάδα ειδικά κάθε Ιούλιο που έρχεται στο μυαλό η εισβολή του Αττίλα.

Στην Ελλάδα πονάμε επίσης κάθε φορά που αντιλαμβανόμαστε τις ιστορικές ευθύνες απέναντι στην καταστροφή που έγινε στην Κύπρο. Μια υπόθεση πολύπλοκη που τελικά δε βρήκε λύση παρά τα διάφορα σχέδια που είχαν προταθεί και παρουσιαστεί κατά καιρούς.

Το Σχέδιο Άτσεσον που θα παρουσιάσουμε αποτελεί ιστορικά τη γενεσιουργό αιτία της πολιτικής αναταραχής στην Αθήνα, της παραίτησης Παπανδρέου, της αποστασίας και των Ιουλιανών του ’65 άρα και την απόλυτη προετοιμασία για τη δημοκρατική εκτροπή της 21^ης Απριλίου του 1967.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου γνώριζε καλά ότι οι μέρες της Κυβέρνησής του ήταν μετρημένες από τη στιγμή κατά την οποία είχε αρνηθεί το Σχέδιο Άτσεσον και παρά τις έντονες πιέσεις του Αμερικανού Προέδρου, Λίντον Τζόνσον.

Ενός «σκληρού» και αθυρόστομου Τεξανού που όταν του κατέστησαν σαφές ότι «το Σύνταγμα της Ελλάδας δεν επιτρέπει παραχώρηση εδαφών» απάντησε με το μνημειώδες «Fuck your constitution» δηλαδή «γ..ω το Σύνταγμά σας»!

Ή ακόμα κι όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου του εξήγησε ότι η Κυβέρνησή του ουδέποτε θα ψήφιζε την παραχώρηση εδάφους στην Τουρκία, ο Πρόεδρος Τζόνσον είχε απαντήσει κυνικά «τότε χρειάζεστε νέα Κυβέρνηση και νέα Βουλή για να το ψηφίσει». Επιγραμματικά, μέσα στους όρους της προτεινόμενης συμφωνίας ήταν η παραχώρηση του Καστελόριζου στην Κύπρο ως αντάλλαγμα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Στις 6 Ιουλίου του 1964 άρχισαν οι συνομιλίες για το Κυπριακό υπό τον Αμερικανό πολιτικό και διπλωμάτη, Ντιν Άτσεσον και τον Φινλανδό διαμεσολαβητή του ΟΗΕ, Έρικ Τουομιόγια.

Ποιος ήταν ο Άτσεσον;

Ως Υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση του προέδρου Χάρι Τρούμαν (1949-1953), έπαιξε κεντρικό ρόλο στον καθορισμό της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Άτσεσον βοήθησε στο σχεδιασμό του Σχεδίου Μάρσαλ και έπαιξε κεντρικό ρόλο στην η ανάπτυξη του Δόγματος Τρούμαν και τη δημιουργία του ΝΑΤΟ.

Η πιο διάσημη απόφαση του Άτσεσον ήταν το ότι έπεισε τον Πρόεδρο Τρούμαν να παρέμβει στον πόλεμο της Κορέας τον Ιούνιο του 1950. Έπεισε επίσης τον Τρούμαν για την αποστολή βοήθειας και συμβούλων στις γαλλικές δυνάμεις στην Ινδοκίνα, αν και το 1968 τελικά συμβούλεψε τον Πρόεδρο Λίντον Τζόνσον να διαπραγματευτεί ειρήνη με το Βόρειο Βιετνάμ. Κατά τη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων της Κούβας, ο Πρόεδρος Κένεντι κάλεσε τον Άτσεσον για παροχή συμβουλών, τοποθετώντας τον στην εκτελεστική επιτροπή μια στρατηγική συμβουλευτική ομάδα.

Πάμε στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία ενώ η Βρετανία είχε το ρόλο του παρατηρητή.

Ο Μακάριος είχε μπλοκάρει τις συνομιλίες για λόγους αρχής. Δεν ήθελε να έχουν ξένοι το δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με το μέλλον ενός ανεξάρτητου κράτους και μέλους του ΟΗΕ.

Η προσπάθεια του Άτσεσον ήταν να επιτύχει την κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ δια της ενώσεως με την Ελλάδα και ταυτόχρονα παραχώρηση μεγάλου μέρους της Κύπρου (25%-27%) στην Τουρκία.

Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, η Τουρκία επέμενε σε διχοτόμηση του νησιού και διπλή ένωση. Ήθελε μια μόνιμη στρατιωτική βάση στην Καρπασία και να μπορεί η τουρκοκυπριακή κοινότητα να λειτουργεί απρόσκοπτα, αλλιώς θα υπήρχε στρατιωτική παρέμβαση.

Οι Τουρκοκύπριοι που δεν θα μετέβαιναν στην τουρκική ζώνη θα αποκτούσαν εκτεταμένη αυτοδιοίκηση σε καντόνια εντός της ελληνικής ζώνης. Ο Άτσεσον έκανε περίληψη των προτάσεων, και τις παρέδωσε στην Αθήνα και Άγκυρα

Ένα από αυτά τα καντόνια θα ξεκινούσε από τη βόρεια Λευκωσία και θα κατέληγε στην Κερύνεια. Οι τουρκοκύπριοι θα είχαν το δικό τους φορολογικό σύστημα, υπηρεσίες, τζαμιά, εκπαίδευση και αστυνομία.

Ήταν μια λύση που προσέγγιζε περισσότερο στην έννοια της διπλής ένωσης, δηλαδή της διανομής του νησιού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας

Επιπλέον, για την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, η πρόταση περιλάμβανε παραχώρηση τού Καστελλόριζου στην Τουρκία

Η ελληνική πλευρά απέρριψε την πρόταση και εισηγήθηκε εγκατάσταση τουρκικών στρατευμάτων υπό το ΝΑΤΟ μέσα στις βρετανικές βάσεις.

Στις 20 Ιουλίου του 1964, ο Άτσεσον είχε συνομιλία με τους Τούρκους αντιπρόσωπους. Ζήτησαν 21% του εδάφους.

Στις 22 Ιουλίου, ο Φινλανδός διαμεσολαβητής ενημέρωσε τον Άτσεσον πως οι Ελληνοκύπριοι δεν θα δέχονταν τις τουρκικές βάσεις σε έδαφος το οποίο να ανήκει κυριαρχικά στην Τουρκία, κάτι το οποίο απέρριψαν οι Τούρκοι, και τις επόμενες ημέρες αύξησαν τις απαιτήσεις τους

Στις 27 Ιουλίου ο Μακάριος μετέβη στην Αθήνα και συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση πως η λύση του Άτσεσον οδηγεί στη διχοτόμηση, άρα έπρεπε να απορριφθεί!

Στις 27 Ιουλίου προτάθηκε στους Τούρκους μισθωμένη αντί κυρίαρχη βάση. Στις 30 Ιουλίου η τούρκικη αντιπροσωπία απέρριψε την πρόταση για μισθωμένη βάση και την ίδια στιγμή, στην Αθήνα, ο Μακάριος έλεγε στον Τύπο πως απέρριψε το σχέδιο Άτσεσον, κάτι το οποίο ο ενόχλησε τον Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον, στον οποίο ο Γεώργιος Παπανδρέου απολογήθηκε.

Η κατάσταση άρχισε να παίρνει άλλες διαστάσεις

Η Σοβιετική Ένωση θορυβήθηκε από την εμπλοκή του ΝΑΤΟ και ξεκαθάρισε ότι είχε υποχρέωση να βοηθήσει στον αγώνα ενάντια στους αποικιοκράτες.

Ζήτησε την απόσυρση των Άγγλων από το νησί και υπογράμμισε ότι οι Κύπριοι θα έπρεπε να αποφασίσουν για την τύχη τους και κανένας άλλος.

Αυτές οι θέσεις άρεσαν στον Μακάριο διότι προϊδέαζαν για την έγκριση δικαιώματος αυτοδιάθεσης από τον ΟΗΕ.

Όμως αυτό έδωσε το πάτημα στους Αμερικανούς και τους δυτικούς γενικότερα να θεωρήσουν «φιλοκομμουνιστή» τον Μακάριο και φυσικά η υπόθεση να πάρει άλλες διαστάσεις.

Κατά την προσφιλή τους συνήθεια οι Τούρκοι δεν έμειναν ήσυχοι καθώς κατέλαβαν τον Λωρόβουνο με πρόθεση τη δημιουργία γεφυρώματος επέμβασης.

Οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις αναπτύχθηκαν γύρω από την περιοχή και το χωριό-θύλακα των Τουρκοκυπρίων, τα Κόκκινα. Παρότι ο Μακάριος διαβεβαίωσε τον ΟΗΕ πως δεν θα υπήρχε επιθετική ενέργεια – απλώς ήθελαν να διακόψουν τον ανεφοδιασμό σε όπλα- στις 6 Αυγούστου, αφού ο πρώτος γύρος των συνομιλιών κατέρρευσε μετά την άρνηση της Τουρκίας, η Εθνική Φρουρά επιτέθηκε στον θύλακα.

Ήταν μια απόφαση που λήφθηκε από κοινού από τον Στρατηγό Γρίβα και τον Μακάριο χωρίς να ερωτηθεί η ελληνική κυβέρνηση.

Για τρεις συνεχόμενες ημέρες οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις προχωρούσαν καταφέρνοντας μεγάλες απώλειες στις τουρκοκυπριακές θέσεις.

Στις 8 του Αυγούστου, όμως, η Τουρκία ανέλαβε αεροπορική δράση, και 64 συνολικά τούρκικα αεροπλάνα βομβάρδισαν ανηλεώς τις ελληνικές θέσεις, χρησιμοποιώντας ακόμη και εμπρηστικές βόμβες.

Ένας γιατρός δήλωσε πως αντιμετώπισε 40 ασθενείς με εγκαύματα οι οποίοι πέθαναν. Συνολικά είχε δει 300 τραυματίες ενώ το νοσοκομείο κτυπήθηκε από μια βόμβα που κτύπησε παρακείμενο τεθωρακισμένο.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, 55 Ελληνοκύπριοι έχασαν τη ζωή τους

Την επόμενη μέρα, ο Μακάριος προειδοποίησε την Τουρκία πως αν συνεχίσει, θα υπήρχαν αντίποινα σε κάθε τουρκοκυπριακό χωριό στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού και έκανε έκκληση στους Σοβιετικούς για βοήθεια.

Ωστόσο μετά από συνομιλία με τον Αμερικάνο πρέσβη, αποφάσισε να μην συνεχίσει. Την επόμενη μέρα, τούρκικες στρατιωτικές φάλαγγες κατευθύνθηκαν προς τα σύνορα με την Σοβιετική Ένωση ενώ στον ΟΗΕ με πρωτοβουλία των Άγγλων και Αμερικανών, το Συμβούλιο ασφαλείας πέρασε ψήφισμα για άμεση κατάπαυση του πυρός!

Ακολούθησε το δεύτερο σχέδιο Άτσεσον ή αν προτιμάτε ο δεύτερος γύρος των προτάσεων με κάποιες διαφοροποιήσεις.

Μόνο που αυτή τη φορά δεν είχαμε να κάνουμε με διαπραγμάτευση αλλά με τελική πρόταση. Take it or leave it.

Βασική πρόταση ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα με παραχώρηση του 5% του εδάφους του νησιού στην Τουρκία, με καθεστώς εκμίσθωσης για 50 χρόνια και με μειωμένα δικαιώματα αυτοδιοίκησης των Τουρκοκυπρίων.

Εφόσον ο Μακάριος την απέρριπτε τότε εκφράστηκαν σκέψεις και εισηγήσεις για εκδήλωση πραξικοπήματος και ανατροπή του.

Ο Τουομιόγια υπέστη εγκεφαλικό και ορίστηκε νέος διαμεσολαβητής εκ μέρους του ΟΗΕ, ο Γκάλο Πλάθα.

Στις 20 Αυγούστου ο Παπανδρέου έκρινε ότι μπορούσε να βασιστεί στην ελληνική μεραρχία που βρισκόταν ήδη στην Κύπρο με άδεια του ΝΑΤΟ και σε παρέμβαση των Αμερικανών για αποτροπή πιθανής επέμβασης της Τουρκίας.

Με τη σύμφωνη γνώμη της αντιπολίτευσης (αρχηγός της ΕΡΕ ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος) και του Βασιλιά Κωνσταντίνου, πρότεινε στον Μακάριο την άμεση κήρυξη της Ένωσης χωρίς παραχωρήσεις σους Τούρκους. Ο Μακάριος απέρριψε την πρόταση!

Αργότερα ο Αρχιεπίσκοπος επεσήμανε ότι δεν απέρριψε την Ένωση αλλά το διχοτομικό Σχέδιο Άτσεσον.

Το παρασκήνιο βέβαια είναι έντονο καθώς οι Αμερικάνοι ήξεραν ότι η ανατροπή του Μακάριου θα γινόταν μόνο από Κυβέρνηση στην Ελλάδα.

Θα έπρεπε λοιπόν να βρουν μια κυβέρνηση πρόθυμη προκειμένου να εξυπηρετήσει το πλάνο που όπως αντιλαμβάνεστε ήταν ουσιαστικά η διχοτόμηση του νησιού.

Μερικούς μήνες αργότερα ξέσπασε η κυβερνητική κρίση που οδήγησε στην αποστασία, στην πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου και φυσικά αυτή η ανωμαλία ήταν η αρχή για την συνταγματική εκτροπή του ’67.

Το 1974, στις 15 Ιουλίου, η χούντα του Ιωαννίδη υποκίνησε το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου.

Οι Τούρκοι ζέσταιναν ήδη τα άρματα μάχης. Μερικές ημέρες αργότερα από την πανέμορφη αλλά κατεχόμενη πλέον Κερύνεια θα έβλεπαν τον εχθρό να έρχεται…

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Το Σισμίκ στο Αιγαίο, από το να βαρέσετε πρώτοι στο mea culpa

«Βυθίσατε το Χόρα»: Το παρασκήνιο πίσω από την ιστορική φράση του Ανδρέα

Οι 12 ερωτήσεις που δεν τολμούν να κάνουν οι Τούρκοι στον Ερντογάν