Κοινωνία των Εθνών: Ο πρόδρομος του ΟΗΕ που απέτυχε και διαλύθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Η Κοινωνία των Εθνών ήταν ένας Διεθνής Οργανισμός που ιδρύθηκε το 1920, αμέσως μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στο Παρίσι ιδρύθηκε η Κοινωνία των Εθνών μετά από πρωτοβουλία των ΗΠΑ και αποτελεί την πρώτη προσπάθεια για συνεννόηση όλων των Κρατών σχετικά με τα προβλήματα που απασχολούσαν κι απασχολούν ακόμα την ανθρωπότητα. Ήταν αποτέλεσμα της Συνθήκης των Βερσαλλιών.

Πρόκειται για τον πρόδρομο του ΟΗΕ που όμως υπέγραψε το τέλος του με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όταν απέτυχε να ελέγξει τις δυνάμεις του Άξονα.

Η Κοινωνία των Εθνών που λειτούργησε ως ένας Σύνδεσμος συνεννόησης και διπλωματίας μεταξύ των Κρατών, δε διέθετε δική του στρατιωτική δύναμη κι επομένως εξαρτιόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις για την παροχή αυτής αλλά και για να επιβάλλει ψηφίσματα και οικονομικές κυρώσεις.

Ωστόσο οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν έδειχναν και ιδιαίτερη προθυμία να διαθέσουν στρατεύματα γι’ αυτούς τους σκοπούς.

Η επιβολή των κυρώσεων του Συνδέσμου μπορούσε να βλάψει τα συμφέροντα των μελών που αναλάμβαναν την τήρησή τους και με δεδομένη τη φιλειρηνική ψυχολογία που ακολούθησε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι χώρες ήταν απρόθυμες να αναλάβουν στρατιωτική δράση.

Ο Μπενίτο Μουσολίνι, ηγέτης της Ιταλίας, δήλωσε χαρακτηριστικά ότι: «Ο Σύνδεσμος είναι πολύ καλός στο να επιβάλλεται όταν οι σπουργίτες φωνάζουν, αλλά εντελώς αδύνατος όταν κυνηγούν οι αετοί».

Δεν είχε κι άδικο.

Μετά από μια σειρά επιτυχιών αλλά κυρίως αποτυχιών (θα αναλύσουμε παρακάτω τις διάφορες υποθέσεις που κλήθηκε να επιλύσει), η Κοινωνία των Εθνών αποδείχθηκε ανίκανη να εμποδίσει την επιθετικότητα των δυνάμεων του Άξονα κατά τη δεκαετία του ’30.

Η έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πολύ απλά το πιστοποίησε αυτό καθώς ο πρωταρχικός στόχος της ίδρυσης ήταν να αποφευχθεί κάθε πιθανότητα Παγκοσμίου Πολέμου στο μέλλον. Το 1946 οδηγήθηκε στη διάλυση (θα δούμε παρακάτω πως) ενώ  στο απόγειό της είχε 58 χώρες- μέλη.

Η έννοια ενός Συνδέσμου μεταξύ των Εθνών που θα διασφάλιζε την ειρήνη περιγράφηκε από τα τέλη του 18^ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1795 από τον Εμανουέλ Καντ στο έργο του «Διαρκής Ειρήνη».

Μια αντίστοιχη έννοια εκφράστηκε μετά το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων στον 19^ο αιώνα και σε προσπάθεια ειρήνης ώστε να διασφαλιστεί το status quo μεταξύ των χωρών της Ευρώπης και φυσικά να αποφεύγονται οι πόλεμοι.

Η Διακοινοβουλευτική Ένωση υπήρξε πρόδρομος της Κοινωνίας των Εθνών και ιδρύθηκε το 1889 από τους ακτιβιστές Ουίλιαμ Ράνταλ Κρέμερ και Φρεντερίκ Πασί.  Ο Σύνδεσμος αυτός είχε διεθνή δραστηριότητα καθώς οι 24 χώρες που είχαν κοινοβούλια, έστελναν το 1/3 των μελών τους στην Διακοινοβουλευτική Ένωση.

Βεβαίως η έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έβαλε τέλος στις προσδοκίες αφού στην «αυγή» του 20^ου αιώνα εμφανίστηκαν δύο μπλοκ εξουσίας ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις στην Ευρώπη.

Αυτός ήταν ο πρώτος μεγάλος πόλεμος μεταξύ των βιομηχανικών χωρών και η πρώτη φορά που τα επιτεύγματα της εκβιομηχάνισης (για παράδειγμα η μαζική παραγωγή) χρησιμοποιήθηκαν για πόλεμο.

Το αποτέλεσμα αυτής της βιομηχανικής πολεμικής σύγκρουσης που άρχισε το 1914 είχε έναν άνευ προηγουμένου αριθμό θυμάτων, με οκτώμισι εκατομμύρια μέλη των ενόπλων δυνάμεων νεκρούς, περίπου 21 εκατομμύρια τραυματίες και περίπου 10 εκατομμύρια θανάτους αμάχων.

Κατά τον χρόνο που οι εχθροπραξίες τελείωσαν, το Νοέμβριο 1918, ο πόλεμος είχε σοβαρές επιπτώσεις, επηρεάζοντας τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά συστήματα της Ευρώπης και προκαλώντας υλικές και ψυχολογικές βλάβες στην ήπειρο.

Το αντιπολεμικό κίνημα έγινε έντονο και ο Α’ Π.Π. χαρακτηρίστηκε ως «ο πόλεμος που θα τερματίσει όλους τους πολέμους»!

Ως αίτια εντοπίστηκαν και περιλαμβάνονται ο ανταγωνισμός εξοπλισμών, οι συμμαχίες, η μυστική διπλωματία και η ελευθερία των κυρίαρχων κρατών να κηρύττουν πόλεμο για ίδιον όφελος.

Ως αντιληπτά διορθωτικά μέτρα για τα αίτια αυτά θεωρήθηκαν, η δημιουργία μιας διεθνούς οργάνωσης της οποίας στόχος θα ήταν να αποφευχθούν μελλοντικά πόλεμοι μέσω του αφοπλισμού, της ανοιχτής διπλωματίας, της διεθνούς συνεργασίας, των περιορισμών στο δικαίωμα κηρύξεων πολέμων και κυρώσεις που έκαναν τον πόλεμο κακή επιλογή για τους λαούς.

Η ιδέα για την ίδια την Κοινωνία των Εθνών φαίνεται να έχει δημιουργηθεί από τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Έντουαρντ Γκρέι.

Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Γούντροου Ουίλσον και ο σύμβουλός του Συνταγματάρχης Έντουαρντ Χάουζ, υιοθέτησαν με ενθουσιασμό την ιδέα ως μέσο για την αποφυγή τυχόν επανάληψης της αιματοχυσίας που είδε ο κόσμος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, η οποία επιδίωξε μια μόνιμη ειρήνη μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενέκρινε την πρόταση της δημιουργίας της Κοινωνίας των Εθνών στις 25 Ιανουαρίου 1919

Οι επίσημες γλώσσες ήταν η γαλλική, η αγγλική και η ισπανική. Δε διέθετε επίσημη σημαία ή λογότυπο. Το 1929 πραγματοποιήθηκε διεθνής διαγωνισμός για να ορισθεί ένα σύμβολο, χωρίς ωστόσο αποτέλεσμα.

Ένας από τους λόγους για την αποτυχία αυτή μπορεί να είναι ο φόβος των κρατών – μελών ότι η δύναμη αυτής της υπερεθνικής οργάνωσης θα μπορούσε να αντικαταστήσει τις δικές τους. Τέλος, το 1939, προέκυψε ένα ημιεπίσημο έμβλημα: δύο πεντάκτινα αστέρια εντός μπλε πενταγώνου. Το Πεντάγωνο και τα αστέρια σημειώνεται πως συμβολίζουν τις πέντε ηπείρους και τις πέντε φυλές της ανθρωπότητας.

Η Κοινωνία των Εθνών είχε τέσσερα κύρια όργανα, μια Γραμματεία (με επικεφαλής τον Γενικό Γραμματέα και έδρα της την Γενεύη), ένα Συμβούλιο, μια Εθνοσυνέλευση και το Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαίου.

Το Συμβούλιο του Συνδέσμου ενεργούσε ως ένα είδος εκτελεστικού οργάνου κατευθύνοντας τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης. Το Συμβούλιο ξεκίνησε με τέσσερα μόνιμα μέλη (την Μεγάλη Βρετανία, την Γαλλία, την Ιταλία και την Ιαπωνία) και τέσσερα μη μόνιμα μέλη τα οποία εκλέγονταν από τη Εθνοσυνέλευση με τριετή θητεία.

Τα πρώτα τέσσερα μη μόνιμα μέλη ήταν το Βέλγιο, η Βραζιλία, η Ελλάδα και η Ισπανία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έμελλε να είναι το πέμπτο μόνιμο μέλος, αλλά η αμερικανική Γερουσία ψήφισε στις 19 Μαρτίου 1920 κατά της κύρωσης της Συνθήκης των Βερσαλλιών, εμποδίζοντας έτσι την αμερικανική συμμετοχή στον Σύνδεσμο.

Υπήρχαν βέβαια κι άλλα Όργανα : Η Επιτροπή Αφοπλισμού, ο Οργανισμός Υγείας, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας, η Επιτροπή Εντολών, η Διεθνής Επιτροπή για τα Δικαιώματα Πνευματικής Συνεργασίας (προάγγελος της UNESCO), το Μόνιμο Κεντρικό Συμβούλιο Οπίου, η Επιτροπή Προσφύγων, και η Επιτροπή Δουλείας.

Πολλά από αυτά τα ιδρύματα μεταβιβάσθηκαν στα Ηνωμένα Έθνη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο – Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας, το Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαίου (που έγινε Διεθνές Δικαστήριο) και ο Οργανισμός Υγείας (όπως αναδιαρθρώθηκε σε Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization), έγιναν όργανα του ΟΗΕ.

Από τα 42 ιδρυτικά μέλη, παρέμειναν 23 μέχρι τη διάλυση της Κοινωνίας των Εθνών.

Η Σοβιετική Ένωση έγινε μέλος μόλις στις 18 Σεπτεμβρίου 1934, όταν εντάχθηκε για να ανταγωνισθεί τη Γερμανία (η οποία είχε εγκαταλείψει το προηγούμενο έτος), και εκδιώχθηκε από την Κοινωνία των Εθνών στις 14 Δεκεμβρίου 1939, για την επίθεση κατά της Φινλανδίας.

Για την αποβολή της Σοβιετικής Ενώσεως η Κοινωνία των Εθνών παραβίασε τους κανόνες της, αφού μόνο 7 από τα 15 μέλη του Συμβουλίου ψήφισαν υπέρ της απομάκρυνσης

Τα θέματα επίλυσης εδαφικών διαφορών με τα οποία ασχολήθηκε η Κοινωνία των Εθνών ήταν τα εξής:

Άνω Σιλεσία: Η Πολωνία έθεσε αξίωση για αυτή την περιοχή που ήταν μέρος της Πρωσίας και παρατηρήθηκαν ταραχές κι εξεγέρσεις μετά από παράπονα για τη στάση των γερμανικών αρχών. Το δημοψήφισμα έδωσε κοντά στο 60% για ένταξη στην Γερμανία αλλά οι Πολωνοί διαμαρτυρήθηκαν για τις συνθήκες που έγινε η διαδικασία.

Η Κοινωνία των Εθνών αποφάσισε να μοιράσει την περιοχή στις δύο χώρες με βάση το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Το μεγαλύτερο μέρος πήγε στην Γερμανία αλλά το πολωνικό κομμάτι είχε πλήθος ορυκτού πλούτου. Κι αυτό δυσαρέστησε τους Γερμανούς παρότι μέχρι την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η περιοχή είχε ειρήνη.

Αλβανία: Τα σύνορα της χώρας δεν είχαν καθοριστεί το 1919 μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η περιοχή ήταν ασταθής με συνεχείς εισβολές από την Ελλάδα και την Γιουγκοσλαβία. Τελικά η Κοινωνία των Εθνών αποφάσισε ότι τα σύνορα ήταν αυτά του 1913.

Τα σύνορα έγιναν μέρος συγκρούσεων, ο Μουσολίνι επαναστάτησε μετά τη δολοφονία πέντε στρατιωτικών εκεί, κατηγορώντας την Ελλάδα. Και μάλιστα τα ιταλικά στρατεύματα βομβάρδισαν και κατέλαβαν την Κέρκυρα το 1923. Η Ελλάδα προσέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών που ζήτησε από το Συμβούλιο των Πρέσβεων να λάβει την τελική απόφαση (όπως ήθελε ο Μουσολίνι).

Και τελικά η Ελλάδα αναγκάστηκε να πληρώσει πενήντα εκατομμύρια λίρες στην Ιταλία αν και εκείνοι που διέπραξαν το έγκλημα δεν ανακαλύφθηκαν ποτέ.

Τα στρατεύματα του Μουσολίνι εγκατέλειψαν θριαμβευτικά την Κέρκυρα.

Νησιά Άαλαντ: Στα νησιά της Βαλτικής οι κάτοικοι μιλούσαν τη σουηδική γλώσσα αλλά χάθηκαν για τη Σουηδία το 1809 όπως και η Φινλανδία από την Ρωσία. Με την έναρξη της Οκτωβριανής Επανάστασης η Φινλανδία διακήρυξε ανεξαρτησία και θεώρησε ότι τα νησιά ήταν δικό τους μέρος! Ο κίνδυνος πολέμου με την Σουηδία ήταν μεγάλος.

Η Κοινωνία των Εθνών αποφάσισε ότι τα νησιά θα έπρεπε να παραμείνουν τμήμα της Φινλανδίας αλλά με εγγυημένη την προστασία των νησιωτών, συμπεριλαμβανομένης της αποστρατιωτικοποίησης.

Η Σουηδία συμφώνησε, αν και απρόθυμα, και αυτή ήταν η πρώτη διεθνής συμφωνία σε ευρωπαϊκό επίπεδο που συνήφθη απευθείας από την Κοινωνία των Εθνών.

Μέμελ (σήμερα Κλαϊπέντα): Το λιμάνι της Μέμελ που σήμερα ονομάζεται Κλαϊπέντα είχε γερμανικό πληθυσμό και ήταν υπό τον έλεγχο των Συμμάχων μετά το τέλος του Α’ Π.Π. Η περιοχή παραχωρήθηκε στην Λιθουανία αν και Γάλλοι-Πολωνοί την ήθελαν «διεθνή πόλη». Παρότι η διαδικασία δεν είχε ολοκληρωθεί οι Λιθουανοί εισέβαλαν και κατέλαβαν την πόλη.

Η Κοινωνία των Εθνών που μεσολάβησε ενέταξε την Μέμελ στην Λιθουανία.

Μοσούλη: Αντιμαχόμενες πλευρές ήταν η Τουρκία και το Ιράκ για τον έλεγχο της πρώην Οθωμανικής επαρχίας, το 1926. Μια εξεταστική επιτροπή μετά από έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι κάτοικοι της περιοχής δεν ήθελαν καμία από τις δύο χώρες αλλά αν έπρεπε να επιλέξουν τότε θα επέλεγαν το Ιράκ.

Η Επιτροπή συνέστησε ότι η περιοχή έπρεπε να παραμείνει τμήμα του Ιράκ, υπό την προϋπόθεση ότι οι Βρετανοί θα διατηρήσουν την εντολή επί του Ιράκ για άλλα 25 χρόνια, ώστε να διασφαλισθούν τα δικαιώματα αυτονομίας του κουρδικού πληθυσμού.

Οι Βρετανοί για ακόμα μια φορά είχαν παίξει καλά το ρόλο τους.

Βίλνιους: Η πλειοψηφία της περιοχής στην πόλη κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, ήταν πολωνικής καταγωγής. Το 1920 οι Πολωνοί κατέλαβαν την πόλη και η Λιθουανία ζήτησε τη βοήθεια της Κοινωνίας των Εθνών.

Ζητήθηκε από τους Πολωνούς να αποχωρήσουν, αυτοί αν και το αποδέχθηκαν, τελικά ενίσχυαν το στρατό τους στην Λιθουανία.

Τον Μάρτιο του 1921 η Κοινωνία των Εθνών εγκατέλειψε τα σχέδια δημοψηφίσματος και αποστολής διεθνούς δύναμης και επέστρεψε στην προσπάθεια να διευκολύνει τη διαπραγμάτευση μιας διευθέτησης μεταξύ των δύο πλευρών.

Το Βίλνιους (τότε Βίλνα) και η γύρω περιοχή τυπικά προσαρτήθηκαν στην Πολωνία το Μάρτιο του 1922 και στις 14 Μαρτίου 1923, η διάσκεψη των Συμμάχων όρισε τα σύνορα μεταξύ της Λιθουανίας και της Πολωνίας αφήνοντας την Βίλνα εντός της Πολωνίας.

Οι Λιθουανικές αρχές αρνήθηκαν να αποδεχθούν την απόφαση αυτή, και παρέμειναν επισήμως σε εμπόλεμη κατάσταση με την Πολωνία μέχρι το 1927. Η Λιθουανία αποκατέστησε τις διπλωματικές σχέσεις με την Πολωνία μετά από τελεσίγραφο που της επιδόθηκε το 1938, έλυσε την εμπόλεμη κατάσταση και de facto αναγνώρισε τα σύνορα της γείτονας χώρας.

Κολομβία και Περού: Πολλές διασυνοριακές διαμάχες που λύθηκαν χάρη στην παρέμβαση του Συνδέσμου μετά από διετή διαδικασία διαπραγματεύσεων αλλά και ειρηνευτικής αποστολής.

Σάαρ: Μετά από δημοψήφισμα το 90% των κατοίκων επέλεξε την ένωση με την Γερμανία σε μια περιοχή την  οποία διεκδικούσε και η Γαλλία.

Υπήρξαν όμως και συγκρούσεις μεταξύ χωρών στις οποίες επιχείρησε να παρέμβει η Κοινωνία των Εθνών.

Ελλάδα και Βουλγαρία: Μετά από ένα περιστατικό μεταξύ συνοριοφυλάκων στα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας τον Οκτώβριο του 1925, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών οξύνθηκαν.

Τρεις ημέρες μετά το αρχικό επεισόδιο, ελληνικά στρατεύματα εισέβαλαν στη Βουλγαρία σε βάθος 25 χιλιομέτρων καταλαμβάνοντας την περιοχή Πετριτσίου. Η Βουλγαρική κυβέρνηση περιορίστηκε στη διευθέτηση του ζητήματος μόνο δια της διπλωματικής οδού, εμπιστευόμενη την Κοινωνία των Εθνών στην οποία και προσέφυγε.

Ο Σύνδεσμος καταδίκασε την Ελληνική εισβολή  και ζήτησε τόσο την απόσυρση των ελληνικών στρατευμάτων όσο και την αποζημίωση της Βουλγαρίας. Η Ελλάδα συμμορφώθηκε, αλλά παραπονέθηκε για την διαφορετική αντιμετώπιση της επίλυσης σε σύγκριση με την Ιταλία στο αντίστοιχο περιστατικό της Κέρκυρας.

Λιβερία: Η Κοινωνία των Εθνών έλυσε οριστικά τη διαμάχη μεταξύ της αφρικανικής χώρας και των ΗΠΑ όταν υπήρξαν καταγγελίες για αμερικάνικες εταιρείες που ουσιαστικά έκαναν «δουλεμπόριο». Στην έρευνα αποκαλύφθηκε ότι συμμετείχαν κυβερνητικά στελέχη της Λιβερίας κάτι που προκάλεσε οργή στους κατοίκους.

Περιστατικό της Μαντζουρίας: Οι Ιάπωνες είχαν το δικαίωμα να διατηρούν στρατό κι έλεγχο γύρω από την περιοχή της Νότιας Μαντζουρίας αλλά είχε κι άλλες βλέψεις.

Το 1931 οι Ιάπωνες σαμποτάρισαν και κατέστρεψαν σιδηροδρομική γραμμή, κατηγορώντας Κινέζους αντάρτες και βρήκαν την αφορμή να εισβάλλουν στην Μαντζουρία.

Μετονόμασαν την περιοχή σε Μαντσούκουο και  έβαλαν επικεφαλής μιας κυβέρνησης- μαριονέτας τον πρώην αυτοκράτορα της Κίνας, Που Γι.

Αυτό το κράτος αναγνωρίστηκε μόνο από την Ιταλία και την Γερμανία. Πως απάντησε η Κοινωνία των Εθνών; Με επιβολή οικονομικών κυρώσεων κατά της Ιαπωνίας, μια απόφαση αστεία καθώς δε θα είχε ουσιαστικά εφαρμογή από τη στιγμή κατά την οποία δε συμμετείχαν στον Σύνδεσμο οι ΗΠΑ.

Η Ιαπωνία λοιπόν διατήρησε τον έλεγχο της Μαντζουρίας μέχρι που ο Κόκκινος Στρατός της Σοβιετικής Ένωσης κατέλαβε την περιοχή και την επέστρεψε στην Κίνα κατά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Πόλεμος του Τσάκο: Η περιοχή ήταν διεκδικούμενη από Βολιβία και Παραγουάη το 1932 αλλά η Κοινωνία των Εθνών δεν κατάφερε να αποτρέψει τον πόλεμο.

Ιταλική εισβολή στην Αβησσυνία: Τον Οκτώβριο του 1935 ο Μουσολίνι έστειλε 40 χιλιάδες στρατιώτες να εισβάλουν στην Αβησσυνία (νυν Αιθιοπία) εξαναγκάζοντας τον αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ σε φυγή.

Η Κοινωνία των Εθνών καταδίκασε την επίθεση της Ιταλίας και επέβαλε οικονομικές κυρώσεις το Νοέμβριο του 1935, αλλά οι κυρώσεις ήταν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικές διότι δεν απαγόρευσαν την πώληση πετρελαίου ή το κλείσιμο των στενών της Διώρυγας του Σουέζ (που ελέγχονταν από τη Βρετανία).

Ουσιαστικά δεν έγινε τίποτα! Η Βρετανία και η Γαλλία είχαν το φόβο πιθανής συμμαχίας Μουσολίνι και Χίτλερ και απέφυγαν τις σκληρές κυρώσεις. Ήταν μια ακόμα απόδειξη ότι η Κοινωνία των Εθνών είχε αρχίσει να «ξεφτίζει».

Ισπανικός Εμφύλιος: Στις 17 Ιουλίου 1936 ο Ισπανικός Στρατός ξεκίνησε ένα πραξικόπημα που οδήγησε σε μια παρατεταμένη ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των Ισπανών Ρεπουμπλικάνων (την αριστερή νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση της Ισπανίας) και τους εθνικιστές, συντηρητικούς, αντικομμουνιστές αντάρτες στους οποίους περιλαμβάνονταν και οι περισσότεροι αξιωματικοί του Ισπανικού στρατού.

Ο Άλβαρεθ ντελ Βάγιο, ο Ισπανός υπουργός Εξωτερικών, άσκησε προσφυγή ενώπιον της Κοινωνίας των Εθνών τον Σεπτέμβριο του 1936 ζητώντας ενισχύσεις για να υπερασπιστούν την εδαφική της ακεραιότητα και την πολιτική ανεξαρτησία.

Τα μέλη ωστόσο δεν επενέβησαν στον Ισπανικό Εμφύλιο αλλά ούτε απέτρεψαν ξένες επεμβάσεις στη σύγκρουση. Οι Χίτλερ και Μουσολίνι συνέχισαν την ενίσχυση του στρατηγού Φράνκο και του Εθνικιστικού Μετώπου, και η Σοβιετική Ένωση ενίσχυσε την ισπανική κυβέρνηση. Το Φεβρουάριο του 1937 η Κοινωνία των Εθνών ξεκίνησε την απαγόρευση της επέμβασης εθελοντών ξένων εθνών.

Ήταν πια φανερό ότι η Κοινωνία των Εθνών είχε αρχίσει να μην έχει απολύτως καμία ισχύ καθώς υποχωρούσε εμπρός στη διαφαινόμενο φασιστική συμμαχία.

Δεν ήταν καθόλου παράξενο ότι απέτυχε σε οτιδήποτε «προετοίμαζε» τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Απέτυχε να σταματήσει τη στρατιωτική ενίσχυση της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας. Παρέμεινε σιωπηλή σε όλα τα τραγικά γεγονότα που οδήγησαν σε νέο δράμα όπως η κατάληψη της Σουδητίας και η προσάρτηση της Αυστρίας από τον Χίτλερ.

Η Ιαπωνία αποχώρησε από την Κοινωνία των Εθνών το 1933 αλλά γενικά ο Σύνδεσμος αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς. Που δεν υπολόγιζαν τίποτα.

Η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σήμαινε ότι η Κοινωνία των Εθνών είχε αποτύχει στον πρωταρχικό της σκοπό ο οποίος ήταν να αποφευχθεί οποιοσδήποτε μελλοντικός παγκόσμιος πόλεμος. Υπήρχαν μια σειρά από λόγους για αυτή την αποτυχία, πολλοί από τους οποίους είχαν να κάνουν με γενικές αδυναμίες στο εσωτερικό του οργανισμού.

Και γι’ αυτό υπήρχαν σημαντικοί λόγοι.

1.Οι απαρχές της Κοινωνίας των Εθνών ως οργανισμού που δημιουργήθηκε από τις Συμμαχικές Δυνάμεις στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διευθέτησης στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησε στο να θεωρείται ως η «Κοινωνία των Νικητών».

Επίσης συνέδεσαν αυτές τις απαρχές με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, έτσι ώστε όταν η Συνθήκη απαξιώθηκε και έχασε την αποδοχή των κρατών αυτό αντικατοπτρίστηκε και στην Κοινωνία των Εθνών.

2.Η υποτιθέμενη ουδετερότητά της τελικά εκλήφθηκε ως αδυναμία. Η Κοινωνία των Εθνών απαιτούσε ομοφωνία και των 9 κι αργότερα 15 μελών του Συμβουλίου για να εκδώσει ψήφισμα. Ήταν επίσης αργή στη λήψη αποφάσεων καθώς για ορισμένες αποφάσεις απαιτούνταν η ομόφωνη συγκατάθεση του συνόλου της Εθνοσυνέλευσης.

3.Η αντιπροσώπευση στην Κοινωνία των Εθνών ήταν συχνά ένα πρόβλημα. Αν και επρόκειτο να περιλαμβάνει όλα τα έθνη, πολλά ποτέ δεν εντάχθηκαν ή υπήρξαν μέλη για σύντομο χρονικό διάστημα. Η πλέον αξιοσημείωτη απουσία ήταν αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, που υποτίθεται πως θα έπαιζε στην Κοινωνία των Εθνών ρόλο όχι μόνο διασφάλισης της παγκόσμιας ειρήνης και ασφάλειας αλλά και της χρηματοδότησης της.

4.Μια άλλη σημαντική αδυναμία γεννήθηκε από την αντίφαση μεταξύ της ιδέας της συλλογικής ασφάλειας, που αποτέλεσε τη βάση της Κοινωνίας των Εθνών, καθώς και οι διεθνείς σχέσεις μεταξύ των επιμέρους κρατών.

Το συλλογικό σύστημα ασφαλείας που χρησιμοποιούσε η Κοινωνία των Εθνών σήμαινε ότι τα έθνη είχαν την υποχρέωση να δράσουν εναντίον κρατών που θεωρούσαν φίλια και κατά τρόπο που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τα εθνικά τους συμφέροντα, για να υποστηρίξουν συμφέροντα χωρών με τις οποίες δεν είχαν συνήθεις δεσμούς.

5.Η Κοινωνία των Εθνών δεν διέθετε δικές της ένοπλες δυνάμεις και εξαρτιόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις για την επιβολή των αποφάσεών της. Τις οποίες οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν απρόθυμες να υλοποιήσουν.

Τα δύο πλέον σημαντικά μέλη της Κοινωνίας των Εθνών, η Βρετανία και η Γαλλία, ήταν απρόθυμα να χρησιμοποιούν κυρώσεις και ακόμη πιο απρόθυμα να καταφύγουν σε στρατιωτική δράση εξ ονόματος του Συνδέσμου.

Και κάπως έτσι ήρθε το τέλος και μαζί η γέννηση του ΟΗΕ

Η τελική συνεδρίαση της Κοινωνίας των Εθνών πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1946 στη Γενεύη. Σύνεδροι από 43 κράτη συμμετείχαν στην Εθνοσυνέλευση.

Αυτή η συνεδρίαση ασχολήθηκε με την εκκαθάριση της Κοινωνίας των Εθνών: Περιουσιακά στοιχεία αξίας περίπου 22 εκατομμυρίων το 1946, συμπεριλαμβανομένου του Παλατιού της Ειρήνης και των αρχείων της Κοινωνίας των Εθνών, μεταβιβάστηκαν στον ΟΗΕ, αποθεματικά κεφάλαια επιστράφηκαν στα έθνη που τα είχαν καταβάλει, και τα χρέη του Συνδέσμου διευθετήθηκαν.

Ο Ρόμπερτ Σέσιλ λέγεται ότι συνόψισε το συναίσθημα που επικρατούσε στη συγκέντρωση κατά τη διάρκεια της ομιλίας του προς την τελική Εθνοσυνέλευση όταν είπε

«Ας αναφέρουμε με τόλμη ότι η επιθετικότητα, όπου και αν εμφανίζεται και όπως και αν υποστηρίζεται, είναι ένα διεθνές έγκλημα απέναντι στο οποίο κάθε ειρηνόφιλο κράτος έχει την υποχρέωση να αντιστέκεται και να χρησιμοποιεί όποια δύναμη είναι απαραίτητη για να το συντρίψει, ότι ο μηχανισμός της Χάρτας, καθόλου λιγότερο από τον μηχανισμό της Σύμβασης, είναι επαρκής για αυτό το σκοπό αν χρησιμοποιηθεί σωστά, και ότι κάθε έντιμος πολίτης κάθε κράτους πρέπει να είναι έτοιμος να υποστεί οποιαδήποτε θυσία προκειμένου να διατηρηθεί η ειρήνη … Τολμώ να τονίσω στο ακροατήριό μου ότι το μεγάλο έργο της ειρήνης δεν αναπαύεται μόνο στα στενά συμφέροντα των δικών μας λαών, αλλά ακόμα περισσότερο σε εκείνες τις σπουδαίες αρχές του σωστού και του λάθους από τις οποίες τα έθνη, όπως και τα άτομα, εξαρτώνται.

Η Κοινωνία των Εθνών πέθανε. Ζήτω τα Ηνωμένα Έθνη»

Η πρόταση διάλυσης της Κοινωνίας των Εθνών πέρασε ομόφωνα. Ήταν το τέλος, κι επίσημα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Ιωάννης Μεταξάς: Το πρώτο ΟΧΙ ήταν στη μικρασιατική εκστρατεία

Συνθήκη των Σεβρών: Το χαμένο όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας, το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Καλίνινγκραντ: Το ρωσικό έδαφος μέσα στην Ε.Ε και το ΝΑΤΟ